Albert Einstein powiedział kiedyś: "Każdy jest geniuszem. Ale jeśli oceniasz rybę po jej umiejętności wspinania się na drzewa, całe życie będzie myślała, że jest głupia." To zdanie doskonale oddaje wyzwania, z jakimi mierzą się dzieci, gdy są oceniane według standardów, które nie uwzględniają ich indywidualnych predyspozycji. W naszym systemie wychowania i edukacji często przywiązujemy wagę do wyników, porównań i dostosowywania się do norm, zapominając o tym, że każde dziecko jest inne. Jak więc wspierać pewność siebie dziecka, nie opierając się na karach ani nagrodach, lecz na relacji, zrozumieniu i akceptacji?
Pewność siebie a potrzeba akceptacji
Pewność siebie nie polega na wierze, że zawsze się uda. To wewnętrzne przekonanie, że porażka nie oznacza bycia niewystarczającym. Kiedy dziecko czuje, że jest wartościowe niezależnie od swoich wyników, uczy się podejmować wyzwania bez lęku przed oceną.
Jednak dzieci często doświadczają krytyki i presji, szczególnie w szkole. Jeśli mają trudności w nauce, mogą słyszeć komentarze w stylu: „Przecież to jest łatwe, czemu tego nie rozumiesz?” lub „Jeśli się postarasz, dostaniesz dobrą ocenę”. W ten sposób uczą się, że ich wartość zależy od osiągnięć, a nie od tego, kim są.
Podejście oparte na Porozumieniu bez Przemocy (NVC) uczy, że każdy człowiek – a zwłaszcza dziecko – potrzebuje być widziany, słyszany i akceptowany takim, jakim jest. Zamiast oceniać, możemy zauważać i towarzyszyć dziecku w jego trudnościach.
Jak budować pewność siebie dziecka bez nagród i kar?
1.Akceptacja bez warunków
Zamiast mówić: „Jestem z ciebie dumny, bo dostałeś piątkę”, lepiej powiedzieć: „Widzę, że włożyłeś w to dużo wysiłku” albo „Cieszysz się, że udało ci się to zrobić?”. Kiedy dziecko czuje, że jego wartość nie zależy od wyników, ma więcej odwagi, by próbować nowych rzeczy i uczyć się na błędach.
2. Zamiast krytyki – ciekawość
Jeśli dziecko popełni błąd, zamiast mówić: „Źle to zrobiłeś”, można zapytać: „Co myślisz o tym, jak to wyszło?” albo „Co byś chciał zrobić inaczej następnym razem?”. Dziecko, które nie boi się krytyki, chętniej eksperymentuje i uczy się, zamiast unikać sytuacji, w których mogłoby popełnić błąd.
3. Zauważanie mocnych stron dziecka
Każde dziecko ma obszary, w których czuje się dobrze. Jeśli nie radzi sobie w szkole, ale kocha rysować, zamiast zmuszać je do większego wysiłku w nauce, warto poświęcić uwagę jego talentowi. Nie chodzi o to, by ignorować trudności, ale by budować w dziecku poczucie, że jest w czymś dobre, że jego zdolności są wartościowe.
4. Pozwolenie na trudne emocje
Dzieci często słyszą: „Nie przesadzaj”, „To nic takiego”, „Przecież to nie koniec świata”. Tymczasem każda emocja, także frustracja czy smutek, jest ważna. Gdy dziecko nie zda testu, zamiast pocieszać na siłę, można powiedzieć: „Widzę, że ci smutno. To było dla ciebie ważne”. Akceptacja emocji pomaga dziecku budować wewnętrzną siłę, zamiast tłumić swoje uczucia.
5. Budowanie relacji zamiast stosowania kontroli
Wielu rodziców nagradza dobre zachowanie i karze „niewłaściwe”, ale w ten sposób dziecko uczy się działać dla zewnętrznych korzyści, a nie z wewnętrznej motywacji. Zamiast tego można spróbować rozmowy: „Widzę, że trudno ci teraz się skupić. Co mogłoby ci pomóc?”
Kiedy dziecko czuje, że jest częścią rozwiązania, a nie że ktoś narzuca mu swoje oczekiwania, wzmacnia się jego poczucie sprawczości.
Podcinanie skrzydeł vs. wzmacnianie pewności siebie
Jeśli dziecko ciągle słyszy, że powinno bardziej się starać, dostosowywać do norm i poprawiać swoje wyniki, może dojść do wniosku, że nie jest wystarczające. To właśnie w ten sposób podcina się skrzydła – sprawiając, że dziecko zaczyna wątpić w swoją wartość. Zamiast tego warto je wspierać w odkrywaniu własnych możliwości. Nie każda ryba musi wspinać się na drzewa – nie każde dziecko będzie świetne z matematyki, ale może mieć inne talenty, które sprawią, że poczuje się pewnie i wartościowo. Pewność siebie nie bierze się z osiągnięć. Rodzi się z poczucia, że jest się ważnym i akceptowanym – dokładnie takim, jakim się jest.
